خانه های قدیمی درحال تخریب ؛میراث فراموش شده ساروی ها

گرد و غبار فراموشی بر روی خانه های تاریخی مازندران نشسته و سرنوشت مرمت و حفظ بناهای تاریخی مازندران نامعلوم است.

عکاس( محسن هدایتی بنیادآباد) منبع: خزرنما

غبار فراموشی بر خانه های تاریخی ساری

به گزارش مهر، از بین خانه های تاریخی مرکز مازندران، خانه های تاریخی کلبادی، رمدانی، فاضلی، ناظری ها، سردار جلیل و سرهنگ خان واقع در بافت تاریخی قدیمی ساری در فهرست میراث ملی ثبت شده اند و سرنوشت دیگر خانه ها مبهم و نامعلوم است.

خانه های تاریخی از جاذبه های مازندران و ساری است که بسیاری از آنان در بین برج های سیمانی و نافرم گمشده اند و بازدید از آن چندان آسان نیست.

ساری، مرکز استان مازندران است که بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و به دلیل شاهراه ارتباطی شرق به مرکز کشور از اهمیت خاصی برخوردار است، مرکز استان مازندران از طرف شمال به دریای خزر و باغات میوه و از جنوب نیز به جنگل و رودخانه  ختم می شود که زیبایی این شهر را در کنار کشت زارها، باغات نارنج وپرتغال، رودخانه، کوه و دریا دو چندان کرده است.

این شهر دارای قدمت تاریخی کهن است و در زمان سلوکیه به نام سیرنیکس شناخته می شد، بعدها در دوره ساسانی به سارویه و در ادوار اسلامی به ساریه و ساری تغییر نام یافت.

شهرستان ساری از طبیعتی گیرا، جذاب و بسیار ارزشمند برخوردار بوده و همواره مورد نظر حکام محلی قرار داشته است به همین لحاظ عمارت‌ها و کاخ‌های قدیمی در کنار طبیعت جذاب، مهم ترین دیدنی های این منطقه را تشکیل می‌دهند.

در این گزارش به معماری تاریخی و خانه های سنتی واقع در بافت قدیمی ساری می پردازیم تا گوشه ای از جاذبه خیره کننده و معماری گذشتگان که باسر انگشت معماران دانشگاه ندیده پدید آمده را به تصویر بکشیم.

این ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻭ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﻤﺎﺭﯼ ﺗﻨﻬﺎ پاسخگوی ﯾﮏ ﮐﺎﺭﮐﺮﺩ ﺧﺎﺹ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﻧﯿﺎﺯﻫﺎ ﺭﺍ ﻫﻤﺰﻣﺎﻥ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻣﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﺴﺮﺍ، ﺣﯿﺎﻁ ﻣﺮﮐﺰﯼ حیاط مال رو در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯼ ﺩﺭﻭﻥﮔﺮﺍﯼ ﺍﯾﺮﺍﻧﯽ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﮐﺮﺩ.

ﺣﯿﺎﻁ ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎﻥ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ، ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ و همچنین به عنوان  ﺍﯾﺠﺎﺩﮐﻨﻨﺪﻩ ﯾﮏ ﺧﺮﺩ ﺍﻗﻠﯿﻢ ﻣﻄﺒﻮﻉ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺮﺍﯾﻂ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﯿﺮﻭﻥ، ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭﯼ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﻃﺒﯿﻌﺖ، ﺁﺏ، ﻧﻮﺭ ﻭ ﮔﯿﺎﻩ ﻭ ﻋﺎﻣﻞ ﺍﯾﺠﺎﺩ ﻧﻈﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ، ﺳﺎﻣﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺟﺰﺍ ﻭ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﻭ ﺑﺰﺭﮒ ﺩﺭ ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺧﻮﺩ بوده است.

ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮﯼ ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺍﻧﺪﺭﻭﻧﯽ ﻭ ﺑﯿﺮﻭﻧﯽ، ﻃﺮﺍﺣﯽ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮﺍﺗﺐ ﻓﻀﺎﯾﯽ از حیث محرمیت، با ﺗﻌﺒﯿﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻡ ﻫﺸﺘﯽ ﺩﺭ ﻭﺭﻭﺩﯼ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻭ ﻋﺪﻡ اشراف به ﻓﻀﺎﻫﺎﯼ ﺩﺍﺧﻠﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﺑﺪﻭ ﻭﺭﻭﺩ، ﺍﺯ ﺍﺛﺮﺍﺕ ﺍﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎﺭﯼﺍﺳﺖ.

حسین اسلامی رئیس مرکز ساری شناسی در گفتگو با خبرنگار مهر، در معرفی محله آب انبار نو که یکی از محلات تاریخی ساری است گفت: یکی از محلات درون شهری ساری نوامبار است که نسبت به محلات مثل نعلبندان، میر مشهد، پیرتکیه و…جدید است.

وی افزود: نام نخست این محله خشت مالان بود که بعدها به چاله باغ  و بعد به نام واقف و بنیانگذار تکیه نوامبار شد، محله حاج حیدرعلی و پس از آن خانم کنی، سازه بزرگ آب انبار را بنا کرد و پس از آن نام محله به نو امبار تغییر نام داد.

رئیس مرکز ساری شناسی با اشاره به این که تاریخ این محله از اواخر دوره قاجار شکل گرفته تصریح کرد: تفاوت این محله با محلات دیگر در نحوه شکل گیری آن است، به این نحو که اغلب محلات شهر از درون به بیرون توسعه پیدا کردند اما این محله از بیرون به سمت مرکز گسترش داشته است.

این محقق و مورخ مازندرانی در ادامه گفت: تشکیل این محله از دروازه شرقی (دروازه گرگان یا میدان شهدای فعلی) به اصانلو محله، افغان محله و چاله باغ که نو امبار بود رسید و تا امامزاده عبدالله که در روبروی درب شرقی مسجد حاج مصطفی خان سورتچی قرار داشت رسید.

وی با اشاره به اینکه پس از این روند ساخت محله جدیدی تشکیل شده بود افزود: اغلب اشراف شهر ساری در این محله ساکن شدند و خانه های اشرافی با معماری دوره قاجارو اوائل دوره پهلوی ساخته شد.

اسلامی با بیان این که تعداد زیادی از این خانه ها خراب شده متذکر شد: تعدادی از این خانه ها مثل ناظریان، صادقیان، حسین خان، فاضلی، میرگتی، قابل بازسازی و بهره برداری در زمینه  گردشگری فرهنگی هستند.

این محقق و مورخ مازندرانی در خصوص این که چرا محله استعداد بسیار بالایی برای جذب گردشگر فرهنگی دارد اما به این مهم توجه نشده واقدامی در خور انجام نشده تصریح کرد: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و غیره در این خصوص اقدامی نکرده اند.

میراث فرهنگی نیمه جان است

وی در ادامه افزود: در مازندران میراث فرهنگی، بی رمق و بی انگیزه فعالیت می کند.

حسین اسلامی خاطرنشان کرد: اگر روزی مدیریت این خانه های تاریخی به دیگر نهادها مثل شهرداری محول شود، با همکاری نهادهای مردم نهاد، استانداری و فرمانداری بی تردید از مازندران یک استان گردشگری و فرهنگی خواهیم ساخت.

رئیس مرکز ساری شناسی با بیان این که مازندران تنها استان بدون مرزکشور است ابراز داشت: من با معاون رئیس جمهور دولت دهم در ساری کلنگ موزه ساری رابر زمین زدیم اما هنوز یک مثقال خاک هم از زمین بر داشت نشده است.

وی در پایان متذکر شد: با ۲ اتاق با چندین پشتی، چند جفت جوراب و گلیم مگر موزه درست می شود، می گویند موزه درست کردیم.

برخی خانه های تاریخی ثبت شدند

در عین حال، ابوالفضل نیکو بیان کارشناس بافت تاریخی سازمان میراث فرهنگی مازندران در خصوص بافت تاریخی ساری ابراز داشت: خانه های تاریخی کلبادی، رمدانی، فاضلی، ناظری ها، سردار جلیل و سرهنگ خان واقع در بافت تاریخی قدیمی ساری ثبت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان شده است.

وی با بیان این که ۲۵ خانه تاریخی در ساری ارزش ثبت سازمان میراث را دارند ابراز داشت: تعدادی از این خانه ها مرمت شده و تعدادی دیگر هم شناسایی شده ولی تاکنون به ثبت نرسیده است.

نیکوبیان در خصوص ثبت خانه های تاریخی گفت: ثبت کردن به معنای شناسنامه دار شدن این خانه ها است تا کلیه تعمیرات و تغییرات با اجازه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری انجام شود.

وی این کار را  برای جلوگیری از صدمات جدی به بافت تاریخی این خانه ها بیان کرد و افزود: عدم آگاهی کافی مردم در زمینه مرمت این خانه ها باعث شده بسیاری از خانه ها به مخروبه تبدیل شود.

این کارشناس بافت تاریخی تصریح کرد: در صورت ثبت خانه ها کلیه تغییرات با نظر کارشناسی سازمان میراث انجام می شود و اگر ثبت آثار تاریخی شوند به هیچ وجه مالکیت شخص سلب نمی شود.

وی در ادامه تاکید کرد: سازمان میراث فرهنگی هزینه مرمت آثار را پرداخت می کند با این حال مردم به خاطر نداشتن آگاهی و اطلاعات لازم در این زمینه فکر می کنند با این کار مالکیت خانه ها از آنها سلب می شود.

نیکوبیان ابراز داشت: در سه سال گذشته مطرح شده بود که سازمانهای دولتی می توانند ملک های تاریخی را برای بهره برداری فرهنگی خریداری و مرمت کنند ولی خریداران به خاطر تفاوت قیمت های پیشنهادی این کار را انجام نداده اند.

وی با بیان اینکه برای چشم انداز ۱۰ ساله طرحهایی مطرح شده است گفت: وقتی بنایی ثبت نشود نمی توان از سوی میراث فرهنگی بودجه ای تخصیص داده شود و حمایت هایی هم به آنها تعلق نمی گیرد.

کارشناس بافت تاریخی سازمان میراث فرهنگی متذکر شد: نگاه ثبت آثار تاریخی این است که در یک جامعه، معماری دارای ارزش و احترام باشد تا فرد به خودش و گذشته خودش احترام بگذارد.

نیکو بیان با اشاره به اهمیت گذاری بافت و خانه های تاریخی در شهرهایی مثل یزد، کرمان و اصفهان تصریح کرد: در یزد، کاشان و دیگر شهرهای تاریخی به گونه ای با خانه های تاریخی برخورد می گردد که حتی مسئولین مثل فرماندار و شهردار در این خانه های مرمت شده زندگی و فرهنگ سازی می کنند.

وی گفت: منبع درآمدی شهرهایی مثل یزد و کاشان بر اساس بافت و منابع تاریخی مثل خانه های مرمت شده تاریخی است.

نیکو بیان در ادامه با بیان اینکه بافت تاریخی در مازندران اهمیتی ندارد بیان داشت: نگاه سازمانها به دریا و جنگل بسیار بزرگ شده و ارزش زمین و ویلا در دراز مدت از مرمت این آثار بسیار با اهمیت تر است.

کارشناس بافت تاریخی تاکید کرد: با وجود بهره اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و گردشگری از این آثار اما بهره برداری از ساخت و سازه های زود بازده چندین طبقه در اولویت مردم و مسئولان استان است.

نیکوبیان اشاره ای به خانه حدادی، ناظریان، صادقیان و کوچه آب انبار نو کرد و گفت: در این محدوده به دلیل وجود این خانه ها تمام  دیوارهای کوچه آجر نما و کف کوچه هم سنگفرش خواهد شد.

وی متذکر شد: در فرهنگ مردم مازندران تخریب گذشته و گرایش به مدرنیسم بسیار بالا است واین در حالی است که به خاطر زیاده خواهی، مردم گذشته و فرهنگ پیشینیانمان را تخریب کرده ایم.

این کارشناس میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: با وجود خانه هایی اینچنین در سطح شهر ساری بسیاری از دانش آموزان امروزی با این مقوله بیگانه اند و خواندن این مفاهیم و یا تجمیع حوض و اتاق های متعدد و اندرونی در یک خانه برای آن ها جای تعجب دارد و سوال بر انگیز است.

وی در ادامه گفت: با ترمیم این خانه ها دانش آموزان نیز با بازدید و دیدن این خانه ها با فرهنگ و زندگی پدران و مادران ما آشنا می شوند و دیگر خانه های زیبای مادر بزرگها و پدر بزرگها که ما از نزدیک دیده ایم برای آنها نیز مانوس و قابل لمس خواهد بود.

نیکوبیان به عنوان یک کارشناس تاریخی و دوستدار تاریخ خواستار کم شدن زیاده خواهی ها شد و گفت: بیائیم و یک بار هم اتفاق خوب را در حوزه بافت تاریخی و حفظ میراث گذشته به تصویر بکشیم.

وی تاکید کرد: مردم باید بخواهند به نقش آبا و اجداد خود احترام بگذارند و آن را برای آیندگان حفظ کنند.

گفتنی است ساری دارای جذابیت های تاریخی و گردشگری فراوانی است. خزرآباد، سواحل زیبای دریای مازندران، آبشار داراب کلا، پارک جنگلی میرزا کوچک خان، پارک جنگلی زارع، پناهگاه حیات وحش دست ناز، رودخانه‌های متعدد، غار هیلدو و مجموعه تالابی سراندون و بالندون، پارک ملل، مهم ترین مناطق طبیعی و دیدنی این منطقه را تشکیل می‌دهند.

 آب انبار میرزا مهدی، آب انبار نو، امام زاده عباس، امام زاده یحیی، امام زاده عیسی بن کاظم و بقعه شاطر گنبد، برج رسکت، برج سلطان زین العابدین و مجموعه کاخ های فرح آبادو خانه های تاریخی کلبادی و فاضلی نیز از جمله مهم‌ترین مکان‌های تاریخی و دیدنی این منطقه به شمار می‌آیند.